Öz

Bu çalışma, üstün zekâlı bireylerin eğitiminde mentörlük uygulamalarının rolünü, etkisini ve uygulama biçimlerini sistematik olarak analiz etmeyi amaçlamakta; bu analiz aracılığıyla, mentörlük uygulamalarının bireysel potansiyelin açığa çıkarılması, eğitim politikalarının geliştirilmesi ve üstün zekâlı eğitimine yönelik özgün yaklaşımların oluşturulmasındaki önemini ortaya koymayı hedeflemektedir. Üstün zekâlılarin ihtiyaçlarına duyarlı eğitim modellerinin geliştirilmesi, potansiyellerini gerçekleştirmeleri açısından büyük önem taşımaktadır. Bu doğrultuda, mentörlük uygulamaları bireyselleştirilmiş eğitim ve rehberlik hizmetlerini etkili bir şekilde sunması bakımından dikkate değerdir. Araştırma kapsamında ulusal ve uluslar arası araştırma kaynaklarından elde edilen bulgular sistematik biçimde incelenmiş, mentörlüğün yapısı, süreci ve sonuçları ile ilgili bulgular sınıflandırılmıştır. Elde edilen sonuçlar, mentörlük uygulamalarının akademik başarı, yaratıcılık gelişimi, özgüven ve kariyer yönelimi gibi birçok alanda olumlu katkılar sağladığını göstermektedir.

Dehanın geleneksel tanımları, genellikle IQ ile ölçülen olağanüstü zihinsel yeteneklere odaklanmıştır. Ancak, zeka kapasitesi tek başına, birçok yetenekli bireyde gözlemlenen duygusal duyarlılığı ve varoluşsal derinliği açıklamaya yetmez. Bu makale, deha kavramını daha bütünsel bir şekilde anlamak için duygusal zeka (EQ), ruhsal zeka (SQ) ve bağlanma teorisiyle anlaşılan ruhsal bağlantıyı birleştiren bir anlatı literatür incelemesi sunmaktadır. EQ, duygusal düzenlemeyi, empatiyi ve kişilerarası farkındalığı desteklerken, SQ anlam yaratmayı, etik yönelimi ve amaç peşinde koşmayı kolaylaştırır. Manevi bağlantı kavramı, bireylerin aşkın bir varlıkla nasıl güvenli psikolojik bağlar kurabildiklerini daha ayrıntılı olarak açıklamakta ve dayanıklılık ve içsel istikrar sağlamaktadır. Psikoloji, üstün yetenekli eğitim ve maneviyat çalışmaları alanlarındaki araştırmaları sentezleyen bu inceleme, dehanın en iyi şekilde bilişsel yetenek, duygusal derinlik ve manevi yönelim arasındaki etkileşim olarak anlaşılabileceğini savunmaktadır. Bu boyutların farkına varmak, entelektüel yeteneklerin yanı sıra duygusal refahı ve manevi gelişimi besleyen eğitimsel ve psikolojik ortamlara duyulan ihtiyacı vurgulamaktadır.

Bu araştırmanın amacı, sınıf öğretmenlerinin sınıfın ötesinde olan öğrencilere ilişkin görüş ve uygulamalarını ortaya koymak ve Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli’nde vurgulanan “zenginleştirme” yaklaşımına ne derece hazır olduklarını değerlendirmektir. Araştırma, Türkiye’de 2024-2025 eğitim öğretim yılında uygulanmaya başlanan yeni öğretim programı öncesinde öğretmenlerin mevcut durumu hakkında bir ön inceleme sunmaktadır. Nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması yöntemi ile yürütülen çalışmada, 9 farklı şehirde görev yapan 50 sınıf öğretmeni ile yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılmış, veriler içerik analiziyle değerlendirilmiştir. Araştırma bulgularına göre öğretmenler, sınıfın ötesindeki öğrencileri daha çok akademik başarılarına göre tanımlamakta; bu öğrencilerin yaratıcı düşünme, liderlik, sosyal-duygusal gelişim gibi çok boyutlu özelliklerine yeterince vurgu yapmamaktadır. Tanı almış (örneğin BİLSEM öğrencileri) ve tanı almamış üstün öğrenciler için uygulanan farklılaştırma stratejilerinin sınırlı olduğu, özellikle zenginleştirme tekniklerinin bilinmediği görülmüştür. Öğretmenlerin önemli bir kısmı farklı öğrenme düzeylerine göre ders işleme, ödev verme ve rehberlik yapmada bilgi eksikliği yaşamakta, bu da eğitim fırsat eşitliğini olumsuz etkilemektedir. Ayrıca sınıf yönetimi, öğrenci davranışları ve sınıf içi etkileşimlerde bu öğrencilere yönelik özel yaklaşımların eksik olduğu gözlemlenmiştir. Bu bulgular doğrultusunda, öğretmenlere yönelik farklılaştırma, zenginleştirme ve üst düzey bilişsel beceriler (eleştirel düşünme, problem çözme, yaratıcı üretkenlik) konusunda uygulamalı hizmet içi eğitimler önerilmektedir. Ayrıca tanı almamış ancak sınıfın ilerisinde olan öğrenciler için de sistematik destek mekanizmalarının oluşturulması ve bu alanda daha fazla akademik araştırma yapılması gerekmektedir. Araştırma, Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli’nin öngördüğü bireyselleştirilmiş, esnek ve ürün odaklı öğretim anlayışının sahada karşılık bulabilmesi için öğretmenlerin mesleki gelişimlerinin ve uygulama donanımlarının güçlendirilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır.